X window system Unix/Linux sunucularda grafik ara yüz için kullanılan system processidir. Ayrıca X veya X11 olarak da adlandırılır. X window system client/server modelinde çalışır. X server, network üzerinden X Clienttan gelen inputları alır ve kernele gönderir. Bu inputlar mousedan, klavyeden veya X clienta bağlı olarak herhangi bir input device’dan olabilir. Kernel gelen komutların çıktılarını yine X server üzerinden ekranımıza gönderir. X window system, display manager ve window manager olmak üzere iki tane key componenti vardır.
X11’i sunucumuza yüklemek için aşağıdai paketi grubu yüklenmelidir. Client taraf için ise xauth paketi yüklenmelidir.
yum groupinstall “X Window System”
Resim – 1
Display Manager
Display manager user authentication’u sağlar kullanıcıyı login ettikten sonra da startup script’ı ile kullanıcı için desktop environmentını oluşturur. Startup script etc/pam.d/{xdm/gdm/kdm} altında bulunur. User authentication PAM konfigürasyonuna göre yapılır. Bir X uygulama DISPLAY parametresine göre ekran çıktısını verir. DISPLAY environment parametresi aşağıdaki gibi oluşturulabilir.
DISPLAY=hostname/IP:display_number.screen_number
Screen number birden fazla monitor kullanıldığı zaman gereklidir. X server TCP connection’ı 6000 portundan kurar.
Ayrıca Display Manager authentication yöntemi olarak cookie kullanır. Bir kullanıcı login olduğu zaman cookie kullanıcının home dizinin altında .Xauthority dosyasına yazılır. Bu cookie ile kullanıcı x window alabilir. Xauth list komutu ile kullanıcının sahip olduğu cookie’ye bakılabilir.
Window Manager
Window Manager kullanıcıya display ekranın move,resize,minimize ve maximize etme olanağı sağlar. Compiz, Openbox gibi birçok window manager vardır.
X ssh üzerinden de çalışabilir. Bu sayede X protokol data’yı encrypted şekilde gönderebiliriz. Bunun için server tarafta X11 forwarding enable edilmelidir. etc/sshd/sshd_config dosyasındaki
X11Forwarding yes
X11UseForwarding yes
parametrelerindeki comment kaldırılıp sshd servisi restart edilmelidir.
Resim – 2
Örnek olarak ben kullandığım bilgisayardaki root kullanıcısının virtualbox’ını açmak istiyorum ama bunu login olduğum kullanıcı üzerinden yapmak istiyorum. Bunun için ilk olarak xauth list komutu ile bağlandığım terminal için üretilmiş cookie kopyalıyorum ve root’a geçtikten sonra bu cookie’yi root kullanıcısının da kullanması için xauth add komutu ile ekliyorum. Xauth add komutu ile ‘de root’un altında .Xauthority dosyasına coockie kopyalanır.
Xauth komutlarını kullanmak için xauth paketinin yüklenmesi gerekmektedir. Cookie’mizi ekledikten sonra display managerın kullanılması için DISPLAY parametresi set edilir ve GUI almak istediğimiz uygulama çalıştırılarak terminal üzerinden istediğimiz GUI’yi alabiliriz.
Bu yöntem ile terminal üzerinden istediğimiz uygulamanın GUI’sini alabiliriz. Bu yöntem en çok uzak sunucuya GUI üzerinden kurulum yaparken kullanılmaktadır. Ben örnekte ssh kullanmadım ama ssh ile üzerinden de GUI alabilirsiniz. Bunun için ssh -X ile ve ya mobaxterm gibi uygulamalar kullanabilirsiniz.
Resim – 3
Eski sessionlardan kalan cookieleri temizlemek için de aşağıdaki komut kullanışlı olabilir.
xauth list | cut -f1 -d\ | xargs -i xauth remove {}
Bu konuyla ilgili sorularınızı alt kısımda bulunan yorumlar alanını kullanarak sorabilirsiniz.
Referanslar
TAGs: X Window System, X11, Linux, Unix, SSH, DISPLAY,X Window System nedir
