Terminal Server Lisanslaması biraz karışık olması ve zaman içinde lisanslama politikasının değişmesi nedeniyle çok tartışılır bir konu olmuştur.
Yanlış lisanslamalar; gereksiz lisans alımları ya da yasal lisans ihlallerine, bazen de sistemi kuran ve satın alan firmalar arasında büyük anlaşmazlıklara neden olmuştur. Bu makalede terminal server lisanslaması bileşenleri, lisanslamanın geçmişten bugüne değişimi, farklı senaryolarda en uygun seçiminin hangi lisans türü olabileceği ve lisanlama sunucusu ve sisteme göre teknik alt yapınızın nasıl yapılandırılması gerektiği gibi konuları inceleyeceğiz.
Konu biraz uzun olduğu için makale 3 bölüm halinde yayınlanacaktır.
Lisanslama alt yapısını oluşturacak teknik kavramlara geçmeden önce Microsoft’un lisanslama politikasına bir gözatmakta fayda var . Microsoft lisansları iki gruba ayrılabilir:
1. Herbir sunucu için gerekli lisans
2. Herbir istemci için gerekli lisans
Terminal Server yapılandırması her iki lisanslama türünü de gerektirir.
· Her bir Terminal Server için gerekli lisans
Kuracağınız her terminal sunucusu için bir sunucu lisansı satın almalısınız ancak bu lisans örneğin Windows Server 2003 lisansının kendisidir. Yani Windows 2003 Server üzerinde terminal server yüklemek için extra bir lisans almanıza gerek yoktur. Ya da başka bir deyişle Windows 2003 Server üzerine Exchange ya da Sql server yüklerseniz bu uygulamar için ayrı lisans almanız gerektiği halde terminal server kurmak için böyle extra bir lisans ihtiyacı yoktur.
· Terminal Server İstemci Erişim Lisansı (TS CAL)
Her ne kadar terminal server kurmak için Windows Server lisansından başka lisansa ihtiyacınız olmasa da Terminal Server’ a erişecek her istemci için bir lisansa ihtiyacınız vardır.
Windows Server 2003 ‘den önce Terminal Sunucusuna bağlanan her bilgisayar için TS CAL almanız şarttı. Bu lisanslamanın adı “per device” (aygıt başına) lisanslamadır. İki bilgisayarınız varsa ve bunların her birinden terminal sunucuya bağlanıyorsanız her ikisi için ayrı birer “per device” lisansınız olması gerekiyordu. Bu durum hiç bir zaman iki bilgisayardan aynı anda terminal sunucuya bağlanmasanız dahi geçerlidir. Doğal olarak bu lisanslama türü; sürekli aynı kullanıcıyla fakat farklı donanımlardan terminal sunucuya bağlananlar tarafından çokca eleştiriliyordu.
Windows Server 2003 ile birlikte Microsoft ”per user” (kullanıcı başına) adında yeni bir TS CAL seçeneği sundu. Böylelikle bir kullanıcı tek bir lisans ile farklı bilgisayarlardan Terminal Server’ a erişme olanağı kazandı. Per User TS Cal’ ları kullanıcı hesapları ile ilişkilendirilir, bu nedenle iki kullanıcı hiç bir zaman aynı anda terminal servera erişmeseler dahi aynı lisansı paylaşamazlar. Eğer birçok kullanıcınız aynı bilgisayarı kullanıyorlarsa; bir önceki paragrafta anlatılan per device lisanslama daha uygun olacaktır.
Microsoft ayrıca “external connector” adında bir TS CAL seçeneği daha sundu. Bu lisans türü şirketiniz çalışanı olmamaları şartıyla limitsiz miktarda terminal server erişimi sunuyor.
Bu üç Terminal Server CAL lisanslarını ayrı ayrı inceleyelim.
1. Terminal Server per device CAL
Her unique istemci aygıtı için ayrı bir lisans gerektirir. Aygıt lisans ile eşleştirilir.
Bu lisansın avantajı nedir? Aynı bilgisayarı kullanan çok sayıda kullanıcınız varsa (farklı mesailerde aynı bilgisayarı kullanan çalışanlarınız varsa) tek bir lisansla aynı bilgisayarı kullanan tüm kullanıcılara terminal server erişimi sağlamış olursunuz.
2. Terminal Server per user CAL
TS user CAL kullanıcı hesabı ile eşleştirilir ve artık o kullanıcı nereye giderse (hangi bilgisayarda oturum açarsa açsın) user CAL kullanıcıyı takip eder.
Bu lisansın avantajı nedir? Mobil kullanıcıları olan firmalar için ideal çözümdür. Kullanıcı bir çok farklı bilgisayara logon oluyor ve terminal servera erişiyorlarsa bu lisanslama türü sizi oldukça karlı çıkartabilir.
3. External Connector Licence
Per device ya da per user lisanslama türlerini bir aygıtla ya da bir kullanıcıyla eşleştirmek durumundasınız. Peki firmanız; kullanıcıları ya da bilgisayarları değişken olacak iş ortaklarına terminal sunucusu erişimi vermek isterse ne yapacaksınız? Ya da bir uygulamayı terminal server ile internet kullanıcılarına açmak isterseniz nasıl olacak? Bu durumda kullanıcıları ya da aygıtları birer lisansla eşleştirmek mümkün olmayacaktır.
External Connector Licence (ECL) bu durumlarda imdadımıza yetişiyor.
ECL lisanslaması tüm yeni microsoft ürünleri için geçerlidir(per-processor/işlemci başına lisanslanmış ürünler hariç, çünkü bunlar zaten sınırsız kullanıcı ve aygıt erişimine sahipler). Terminal sunucunuzu ticari ortaklarınıza açmak istiyorsanız ECL en uygun çözümdür.
Bu noktada aklınıza şöyle bir soru gelebilir: Neden per user ya da per device alalım? ECL alırız ve tüm kullanıcılarımız ve bilgisayarlarımız istediği şekilde bağlanır. Microsoft’un bu konudaki katı kuralı ECL’nin sadece firma çalışanları haricindeki kullanıcılar için uygulanabileceğidir. Aksi durum lisans ihlaline girer.
Microsoft Windows Server Client Access Licences
Terminal Server’a ait TS CAL (kullanıcı erişim lisansı) ları ve 3 farklı türünü öğrendiğimize göre, şimdi Windows 2003 Server ‘a erişmek için gerekli lisansa (Windows Server 2003 CAL) değinelim. Yasal olarak Windows 2003 Terminal Server’ a erişebilmek için, her istemci aşağıdaki lisanslara ayrı ayrı sahip olmalıdır.
· Windows Server 2003 Client Access Licence
· Windows Server 2003 Terminal Server Client Access Licence
1. Windows Server 2003 Client Access Licence (Server CAL)
Windows 2003 Server’a erişmek isteyen her kullanıcı bu lisans türüne sahip olmalıdır. Bu lisans dosya kaydetmek, yazdırmak gibi basit erişim hakları ve Active Directory’ nin bir parçası olma hakkını kullanıcıya sağlar. 1000 kullanıcılık bir Active Directory yapınız varsa 1000 adet Windows Server CAL’ınız olmalıdır.
2. Windows Server 2003 Terminal Server Client Access Licence (TS CAL)
Daha önceki bölümde TS CAL ve üç ayrı türünü inceledik. Standart Windows Server CAL’ınızın üzerine, Terminal Server ‘a uzaktan kontrol amaçlı erişim sağlar.
1000 kullanıcılık bir Active Directory yapınız ve bir kaç tane terminal serverınız olduğunu düşünelim. Bu terminal server lar 200 kullanıcıya hizmet veriyor olsun. Bu durumda 1000 adet Windows Server CAL ve 200 adet Terminal Server CAL satın almalısınız.
Bazı Özel Lisanslama Senaryoları
Windows 2003 Server öncesi, bazı özel durumlar için özel lisanslama kuralları vardı. Microsoft; Windows Server 2003 ile birlikte bu durumların ele alınışını biraz değiştirdi.
1. Windows XP’ den Terminal Server’ a bağlanırken gerekli TS CAL
Windows Server 2003 öncesi, Windows NT, 2000 ve Xp Professional ücretsiz TS CAL alma hakkına sahipti. Tek gereklilik Terminal Server’ın işletim sisteminden daha düşük bir işletim sistemi lisansına sahip olmaktı. Örneğin Windows 2000 Professional’ın , Windows 2000 Terminal Server’a erişmek için TS CAL alması gerekmiyordu. Bu lisanslar tersi durumda da geçerli (backward compatible) olduğu için Windows 2000 TS CAL Windows XP Professional ‘ ı Windows 2000 Terminal Server’a bağlamak için de geçerliydi.
Windows Xp Professional, Windows Server 2003 den bir sene önce piyasaya sunulduğu için; bir çok insan Windows Xp Professional alırken ücretsiz bir de Windows Server 2003 TS CAL almış olduklarını düşündüler. Ancak Windows Server 2003’ün piyasaya sunulması ile birlikte Microsoft, Windows XP üzerindeki ücretsiz TS CAL lisansını kaldırdı. Maalesef Windows XP alırken ücretsiz Windows 2003 TS CAL da satın aldıklarını düşünen müşteriler biraz hayal kırıklığı yaşadılar.
Müşterilerin şikayetleri üzerine Microsoft, Windows 2003 Server’ın çıkış tarihinden önce alınan Windows XP Professional lar için free Windows 2003 TS CAL verileceğini açıkladı. Bu durumda 24 Nisan 2003 tarihinden önce Windows Xp Professional aldıysanız ücretsiz Windows 2003 TS CAL da almış oluyorsunuz, sonraki tarihlerde aldıysanız ayrıca satın almanız gerekiyor. Bu arada Microsoft Enterprise Agreement ya da Soft Assurance ile TS CAL alanlar; otomatik olarak Windows 2003 TS CAL güncellemesi yapabildiler.
Windows Server 2003 ile birlikte gelen bu extra TS CAL maliyeti birçok müşterinin Terminal Server larını Windows 2000 Server lar üzerinde tutmaya devam etmelerine neden oldu.
2. Work-at Home TS CAL
Microsoft Lisans Anlaşmaları Work-at-Home adında özel bir Terminal Server Lisansı sunuyordu. Bunlar ofislerinde Terminal Server’a bağlanıp sonra evlerinden de aynı terminal server a bağlanarak çalışan kullanıcılar için oluşturulmuş, ek olarak sunulan, ucuz lisanslardı. Windows 2003 ile birlikte gelen per user TS CAL dan sonra bu lisanslama bir seçenek olmaktan çıktı. Çünkü artık bu lisanslama türüne gerek kalmadı.
Standart TS CAL larda olduğu gibi Enterprise Agreement veya SA ile alınan eski work-at-home lisansları da yeni TS CAL lara güncellendi.
Windows 2003 Terminal Server Lisanslaması Bileşenleri
Windows NT Server 4.0 Terminal Server sürümü “honor sistem” adı verilen lisans türünü kullanıyordu. Yasal olarak lisans alma zorunluluğunuz olsa dahi teknik olarak lisans almasanız dahi terminal server’a erişmenizi engelleyen hiçbir şey yoktu. Honor System sistem yöneticileri ve hırsızlar için mükemmel bir lisanslama olmasına rağmen Microsoft’un aleyine bir sistemdi.
Windows 2000 Server’ın yayınlanmasıyla birlikte bu lisanslama sistemi sona erdi. Windows 2000 Terminal Services’ın çalışması için “Terminal Server Licencing Service” adında bir hizmetin network içinde bir ya da bir kaç sunucu üzerinde çalışması gerekliliği getirildi. “Terminal Server Licencing Service” TS CAL kullanımından, izlenmesinden ve dağıtımından sorumlu hizmettir.
Windows 2003 ortamlarında, terminal servis lisans altyapısını oluşturan 4 ana bileşen vardır:
o Terminal Services Licencing Server (Terminal Hizmetleri Lisans Sunucusu)
o The Microsoft Licence Clearinghouse
o Windows 2000/2003 Terminal Servers (Windows 2000 ya da 2003 terminal sunucusu)
o Lisanslar
Bu dört bileşeni ayrı ayrı inceleyelim:
1. Terminal Hizmetleri Lisans Sunucusu
Terminal Hizmetleri Lisans Sunucusu “Terminal Sunucusu Lisans Servis” i yüklü bir Windows 2003 Server’dır. Bu lisans sunucusu, istemcilere dağıtmak üzere TS CAL lar için dijital sertifikaları tutmakla yükümlüdür. Windows 2000 ortamlarında olduğu gibi, Windows 2003 lisans sunucusu da lisansları yayınlamak ve takip etmekten sorumludur.
2. Microsoft Licence Clearinghouse
Terminal Server Lisans Sunucuları ve TS CAL ları kullanılmadan önce Microsoft tarafından etkinleştirilmelidirler. Microsoft Licence Clearinghouse bu lisans sunucularını ve lisansları yetkilendiren
Ve etkinleştiren, internet tabanlı bir sertifika otoritesidir. Microsoft bu uygulamayı hiçbir TS CAL ‘ının çalınmaması, kopyalanmaması veya korsanlaştırılmaması için yapılandırmıştır.
Bir Terminal Server Lisans Sunucusu, Microsoft Licence Clearinghouse tarafından etkinleştirilmeden de çalışmaya başlayacaktır, ancak etkinleştirilmemiş lisans sunucusu sadece 90 gün içerisinde sona erecek geçici TS CAL ları sunabilir. Lisans sunucusunun kalıcı lisanslar dağıtması için etkinleştirilmesi zorunludur.
3. Terminal Server
Windows 2003 Terminal Sunucuları istemcilerin lisanslanması gerekip gerekmediğini anlayabilir. Terminal Hizmetlerini kurduğunuzda sunucu, bir lisans sunucusu aramaya başlar. Lisans sunucusuyla iletişime geçtiğinde, istemcilerin gerektiği şekilde lisanslandığını doğrular.
Her Terminal Server; per user, per device ya da external connector licence lisanslama türlerinden biri için yapılandırılmalıdır
4. Lisanslar
Windows 2003 Server üzerinde çalışsan lisans hizmeti 7 farklı lisans türünü takip eder. Bunların 4’ü windows 2003 terminal server’a erişim için kullanılan lisans türleri, 3’ü ise Windows 2003 terminal serverlara erişim için kullanılan lisans türleridir.
1. Windows Server 2003 TS Device CALs: Bu lisans türü istemci donanımlarına özgü aygıt başına lisanslama yapar. İstemcilerin Windows 2000 ve Windows 2003 Terminal Sunucularına erişmelerini sağlar.
2. Windows Server 2003 TS User CALs: Bu lisans türü kullanıcıya özgü kullanıcı başına lisanslama yapar. Kullanıcıların Windows 2000 ve Windows 2003 Terminal Sunucularına erişmelerini sağlar. İstemci bilgisayarı geçerli bir TS Device CAL’ a sahipse TS User CAL a ihtiyacı yoktur. (Aynı durum tar tersi için de geçerlidir)
3. Windows 2003 TS Internet Connector Licences: Şirketin çalışanı olmayanlar için limitsiz sayıda Terminal Server bağlantısı sağlar. Bu lisanslama türü kullanıldığında, per device ya da per user CAL larına ihtiyaç yoktur.
4. Windows 2000 TS CALs: Bir Windows 2000 Terminal Sunucuya bağlanan per device (aygıt başına) lisanslardır.
5. Windows 2000 TS Internet Connector Licences: Windows 2003 için olan TS ECL nin Windows 2000 deki karşılığıdır. Bir Windows 2000 Server’ a alındığında Windows 2000 terminal server a 200 adet eş zamanlı bağlantı sağlar. Bu bağlantılar internet üzerinden anonymous kullanıcı hesaplar ile yapılmalıdırlar ve lisans sahibi firmanın çalışanı olmamaları koşulu vardır.
6. Windows 2000 Built-in Licences: Windows 2000 ve Windows XP’lerle birlikte gelen ve Windows 2000 Terminal Sunuculara bağlanmak için kullanılan lisanslardır. Daha önceki bölümde bu senaryoyu uzun uzun incelemiştik. Windows 2003 Terminal Server lar built-in licence desteklemez.
7. Temporary Licences: Bir Lisans sunucusu üzerinde etkinleştirilmiş lisans kalmadıysa; istemcilere geçici olarak per device TS CAL verir. (Windows 2000 ve 2003 Terminal sunucular için geçerlidir). Lisans sunucusunun vereceği geçici lisans sayısı limitsizdir ancak bu lisanslar 90 günlüktür ve süreleri uzatılamaz.
Bu konuyla ilgili sorularınızı alt kısımda bulunan yorumlar alanını kullanarak sorabilirsiniz.
Referanslar
–
