Windows Server 2008 Backup ile Yedekleme İşlemleri

Microsoft, Windows Server 2008 ile birlikte sunucu üzerindeki yedekleme işlemlerini merkezi bir yerde topladı ve Windows Server Backup aracını ortaya çıkardı. Bu aracı kullanarak;

• Bilgisayardaki tüm sürücülerin,
• Yalnızca seçtiğiniz bir sürücünün,
• Sistem durumunun (system state)
• İşletim sisteminin tamamının (system recovery) yedeğini alabilirsiniz.

Windows Server Backup kullanıcı arayüzü MMC 3.0 (Microsoft Management Console 3.0) üzerine inşa edilmiştir. Yedekleme ve yedekten geri dönme işlemleri bu ara yüzden rahatlıkla gerçekleştirilebilir. Ancak çeşitli senaryolara hazır olmak amacıyla yazımızda komut satırı araçlarına da yer vereceğiz.

Yedeklerin alınacağı hedef için seçebileceğimiz pek çok alternatif bulunmaktadır. Windows Server Backup ile bir sunucunun yedeğini;

• Aynı bilgisayardaki farklı bir sürücüye,
• Uzaktaki bir bilgisayarın paylaşım klasörüne,
• USB arabirimi üzerinden çalışan harici sabit disklere,
• DVD gibi optik medya sürücülerine

alabilirsiniz. Ancak maalesef manyetik kartuş (tape) üzerine yedek alınamıyor. Bununla birlikte Windows Server 2008’de manyetik kartuş sürücüleri yüklü olarak gelmektir. Bu sayede oluşturduğunuz yedekleri üçüncü parti bir yazılım kullanarak manyetik kartuş üzerine kaydedebilirsiniz.Windows Server 2008 işletim sistemi ilk kurulduğunda Windows Server Backup aracı yüklü değildir. Yüklemek için “Server Manager” konsolunda “Features” sekmesini kullanacağız.

Kuruluma geçmeden önce Windows Server Backup aracının temel bileşenlerine de göz atalım. Önceki yedekleme aracı NTBACKUP’dan farklı olarak Windows Server Backup’da mimari iki parçaya ayrılmıştır. Kullanıcı ara yüzü ve arka planda çalışan servis birbirinden bağımsız olarak çalışabilir. Yani ara yüzden bir yedekleme işlemi başlattıktan sonra bu ara yüzü kapatsanız bile yedekleme işlemi arka planda devam edecektir. Bu özellik yedekleme yaparken bize daha fazla esneklik sağlamaktadır.

Bu bilgiler ışığında Windows Server Backup aracının 4 temel bileşenden oluştuğunu söyleyebiliriz:

• MMC tabanlı kullanıcı arayüzü
• Arka planda çalışan WBENGINE servisi (Servisler listesinde ismi “Block Level Backup Engine Service” olarak geçiyor.)
• Komut satırı araçları
• Windows PowerShell araçları (cmdlets)

Windows Server Backup aracının kurulumu

Windows Server 2008 işletim sisteminin 32 bit veya 64 bit tüm sürümlerinde Windows Server Backup aracını kullanabilirsiniz. Ancak “Core” sürümlerde kullanımı diğer sürümlere göre biraz farklıdır. “Core” sürümlerde herhangi bir ara yüz bulunmadığı için tüm yedekleme ve yedekten geri dönme işlemlerinin komut satırından yapılması gerekir. Eğer komut satırı kullanmak istemezseniz başka bir bilgisayardaki MMC konsolundan bu sunucuya bağlanarak da yedekleme işlemlerini gerçekleştirebilirsiniz.

1. Windows Server Backup bir özellik (feature) olarak geliştirilmiştir. Bu yüzden kurulum için “Start/Administrative Tools/Server Manager” penceresinde “Features” bölümünü kullanacağız. Buradaki “Add Features” bağlantısına tıkladıktan sonra açılan listeden “Windows Server Backup Features” seçeneğini işaretleyin (Şekil 1).

Şekil 1 – Windows Server Backup aracının kurulumu

2. Listede “Windows Server Backup Features” altındaki iki seçeneği de işaretli duruma getirin. “Command-line Tools” işaretlendiğinde bir kutu açılacak ve “Microsoft PowerShell” özelliğinin kurulması gerektiği bildirilecek. Yukarıda da belirttiğimiz gibi “Microsoft PowerShell” özelliği yedekleme aracının temel bileşenlerindendir ve daha kapsamlı komut kümeleri (cmdlets) kullanmamızı sağlar. “Add Require Features” düğmesine tıklayarak bu özelliğin kurulumunu onaylıyoruz.

3. Sırasıyla “Next” ve “Install” düğmelerine basarak kurulumu tamamlıyoruz.

Tek seferlik yedekleme işlemi

Yedekleme planı (backup schedule) oluşturarak otomatik yedeklemeler yapabileceğiniz gibi tek seferlik (backup once) yedeklemeler de yapabilirsiniz.

4. Kurulum bittikten sonra “Administrative Tools” altından “Windows Server Backup” aracını çalıştırın. (Windows Server Backup aracını kullanabilmek için “Administrator” veya “Backup Operators” grubuna üye olmalısınız.)

5. Windows Server Backup aracına “Run” da “wbadmin.mcs” yazarak veya “Server Manager” altında “Storage/Windows Server Backup” sekmesini kullanarak da ulaşabilirsiniz.

6. Sağ kısımdaki “Actions” panelinden “Backup Once” bağlantısına tıklayın. Açılan sihirbazda “Different Options” seçili gelecektir (Şekil 2). Eğer daha önceden bir yedekleme planı oluşturmuşsanız yukarıdaki “The same options that you used in the Backup Schedule Wizard for scheduled backups” seçeneği aktif olacaktır. Bu seçeneği işaretleyerek yedekleme planında yaptığınız ayarların aynen kullanılmasını sağlayabilirsiniz. Ancak biz şu anda herhangi bir yedekleme planı oluşturmadığımız için “Different Options” seçeneğini işaretleyerek “Next” düğmesine tıklıyoruz.

Şekil 2 – Planlanan bir yedekleme yoksa “Different options” seçili olarak gelecektir.

6. Tüm uygulamaların, işletim sistemi bilgilerinin ve eğer kuruluysa Active Directory veritabanının yedeğinin alınmasını isterseniz “Full Server (recommended)” seçeneğini işaretleyebilirsiniz. Daha ayrıntılı ayarlar yapmak içinse “Custom” seçeneğini kullanabilirsiniz (Şekil 3). Biz de “Custom” seçeneğini işaretledikten sonra “Next” düğmesine tıklayarak ilerliyoruz.

Şekil 3 – Daha gelişmiş yedekleme ayarları için “Custom” seçeneğini işaretliyoruz.

7. Bu aşamada yedeği alınacak sürücüleri seçiyoruz (Şekil 4). Herhangi bir felaket anında sunucunun işletim sistemini yeniden kurabilmek için “Enable system recovery” seçeneğini işaretlemelisiniz. Böylece işletim sisteminin yeniden kurulabilmesi için- yedeği alınması gereken sürücüler otomatik olarak seçilecektir. Eğer isterseniz sürücü seçimini kendiniz de yapabilirsiniz.

“Enable system recovery” seçili olduğunda bilgisayarınızda aşağıdaki öğelerin yedeği alınır:

• İşletim sisteminin kurulu olduğu sürücü
• Ön yükleme (boot) için gerekli dosyaları içeren sürücü (genellikle işletim sistemiyle aynı yerde bulunur)
• Kritik sistem dosyalarının ve uygulama veritabanlarının bulunduğu sürücü
• Eğer “Active Directory” kurulu ise SYSVOL klasörünün, AD veritabanının ve log dosyalarının bulunduğu sürücü

Aslında “enable system recovery” işaretli olarak yedek aldığınızda sistem durum (system state) yedeği de almış oluyorsunuz. Ancak sistem durum yedeğinin yanında işletim sistemine ve diğer uygulamalara ait tüm dosyalar da yedeğe ekleniyor. Dolayısıyla bu şekilde alınan yedek, yalnızca sistem durumunun alındığı yedekten daha büyük boyutlu oluyor. (Yazının ilerleyen kısımlarında başka dosyalar yedeklenmeden yalnızca sistem durumunun nasıl yedekleneceğini inceleyeceğiz.)

Şekil 4 – Yedeği alınacak sürücülerin seçimi.

8. Yedeğin alınacağı hedefi bu aşamada gösteriyoruz. Sabit diskteki bir sürücüye veya DVD’ye yedek almak için “Local drives” seçeneğini işaretleyin. Eğer uzaktaki bir bilgisayarın paylaşım klasörüne yedek almak istiyorsanız “Remote shared folder” seçeneğini işaretleyebilirsiniz.

Uzak bir noktaya yedek alınmasıyla yerel sürücüye yedek alınması arasında bazı farklar vardır. Uzaktaki bilgisayara yedek alınırken VSS görüntüsü oluşturulamaz. Bu da artımsal (incremental) yedek yapılamaması anlamına gelir. Sürekli tam (full) yedek alınması gerekecektir. Bu durumda yedekleme planlaması (backup schedule) yapılamaz. Çünkü plan yapılırken tek bir hedef klasör gösterilir. Bu klasöre bir defa tam yedek alınabilir. Sonrasında aynı klasöre tekrar tam yedek alınmaya çalışıldığında önceki silinir ve yeni yedek onun yerine alınır. Ağ paylaşımlarında otomatik yedekleme yapılamamasının sebebi budur. Bu sorunu çözmek için Windows Server Backup aracının zamanlayıcısı yerine Windows Task Scheduler kullanılır ve belirlenen zamanda “wbadmin” komutunun kullanılması sağlanır. (“wbadmin” komutunun kullanımını ilerleyen kısımlarda inceleyeceğiz.)

9. Biz sabit diskimizdeki bir sürücüye yedek alacağız. “Local drives” seçeneğini işaretleyerek devam ediyoruz (Şekil 5).

Şekil 5 – Yedeğin alınacağı hedefin seçimi.

Sabit diskimizde C: ve E: olmak üzere iki sürücü bulunmasına rağmen bu adımda yalnızca E: sürücüsü görünüyor (Şekil 6). Bunun sebebi yedeklenecek sürücü ile yedeğin atılacağı sürücünün aynı olmaması koşuşudur. Bu yüzden hedef olarak C: sürücüsünü gösteremiyoruz.

10. Bu aşamada E: sürücüsünü seçerek sihirbaza devam ediyoruz.

Şekil 6 – Yedeğin kaydedileceği hedef sürücünün seçimi.

11. Kullandığınız uygulamaların yedekleme işlemleri için Windows Server Backup aracından başka bir yazılım kullanmıyorsanız “VSS full backup” seçeneğini işaretleyebilirsiniz. Ancak ileriye dönük uyumluluk için “VSS copy backup” seçeneğini işaretlemek daha uygun olacaktır (Şekil 7).

VSS ile ilgili daha geniş bilgiyi “Yedekleme Performansı” başlığı altında aktarıyor olacağım.

Şekil 7 – İleriye dönük uyumluluk için “VSS copy backup” seçeneğini işaretlemelisiniz.

12. Sonraki adımda “Backup” düğmesine tıklayarak yedekleme işlemini başlatabilirsiniz. Sunucunun taşıdığı veri miktarıyla orantılı olarak yedekleme işlemini süresi değişecektir (Şekil 8).

13. Yukarıda da değindiğimiz gibi; yedekleme yapılırken bu pencereyi kapatmanız bir sorun teşkil etmeyecektir. “Close” düğmesine ve ardından “X” işaretine basarak tüm pencereleri kapatsanız bile arka planda çalışan servis yedekleme işlemine devam edecektir.

Şekil 8 – Yedekleme yapılıyor.

14. Yedekleme işlemi tamamlandı. Şimdi yedek alırken hedef olarak gösterdiğimiz E: sürücüsüne gidip yedeklenen dosyayı kontrol ediyoruz (Şekil 9).

Şekil 9 – Hedef olarak belirttiğimiz adreste yedeklenen dosya oluşturulmuş durumda.

Resimde de görüldüğü gibi yedeklenen dosya yaklaşık 6,5 GB boyutunda ve uzantısı VHD. Hatırlanacağı üzere VHD dosyalarını Virtual PC ile oluşturduğumuz işletim sistemleri de kullanıyordu. Microsoft yedeklenen dosyaların formatını da VHD yaparak bu dosyaları sanal makinelerde kullanılabilir hale getirmiş. Ancak şunu belirtelim ki bu dosya kullanılarak bir sanal makine kurulamaz. Yalnızca kurulu olan bir sanal makineye bu dosyayı gösterebiliriz. Böylece nelerin yedeğinin alınmış olduğunu yani yedeklenmiş olan dosyanın içinde neler bulunduğunu görüntüleyebiliriz.

Yedekleme Performansı

Yedekleme performansını incelemeye başlamadan önce VSS mimarisinden bahsetmekte fayda var.

VSS (Volume Shadow Copy) Windows XP ve Windows Server 2003 ile birlikte kullanılmaya başlanan bir yedekleme teknolojisidir. Yedekleme işlemlerinde hata oranını azaltır ve yedekleme işleminin süresini kısaltır. Aynı zamanda yedekleme sonucu oluşan dosyanın boyutu azaltılmış olur.

Windows Server 2008 ile birlikte yedekleme işlemleri tamamen VSS kullanılarak gerçekleştirilmeye başlanmıştır. Bu teknolojinin en önemli özelliği sabit diskteki sürücülerin bloklar halinde yedeklemesidir. Bir sürücünün tam yedeği alındıktan sonra aynı sürücünün tekrar yedeği alınacağı durumlarda VSS büyük avantaj sağlar. Çünkü aynı sürücünün tamamının tekrar yedeklenmesine gerek kalmaz. Yeni bloklar önceki yedeğin üzerine eklenir. Eğer daha önceden olup da sonradan değişikliğe uğramış bloklar varsa bunlar da var olan yedekteki ilgili bloklarla yer değiştirir.

Bir sunucunun ayda bir tam yedeğinin alınacağını düşünelim. İlk ay aldığımız tam yedek sonucunda oluşan dosya 10 GB olsun. Bir ay içinde sunucumuza 1 GB veri eklendiğini düşünelim. İkinci ay geldiğinde tam yedeği önceki yedeğin üzerine alabiliriz. Çünkü blok tabanlı yedekleme bize bu avantajı sağlıyor. İkinci tam yedek sonucunda elimizdeki bu dosya 11 GB olur. Yani iki tam yedek sonucunda toplam 11 GB dosyamız olmuş olur.

Eğer blok tabanlı işlem yapılmıyor olsaydı sonuçta 21 GB veri olacaktı. İlk tam yedekte 10 GB boyutunda dosya oluşurdu. İkinci tam yedek ilk yedeğin üzerine alınamazdı. Ayrı bir yere alınırdı. Onun da boyutu 11 GB olurdu. Sonuçta iki ayrı yerdeki yedeklerin toplam boyutu 21 GB olurdu.

VSS ile ilgili bu açıklamadan sonra Windows Server Backup’da bununla ilgili ayarlamaların nasıl yapıldığına değinelim. Windows Server Backup penceresinin sağ kısmındaki “Actions” panelinde bulunan “Configure Performance Settings” bağlantısına tıklayın. Açılan pencerede “full backup” ile “incremental backup” arasında seçim yapmanız istenecek (Şekil 10).

Şekil 10 – “Incremental backup” seçilerek yedekleme hızı önemli derecede arttırılabilir ancak yoğun veri trafiği olan sunucularda “full backup” kullanılması daha iyi sonuç verir.

“Incremental backup” seçildiğinde blok tabanlı işlemler gerçekleştirilir. Ardı ardına yedekleme yapılırken önceki yedekler kontrol edilir ve sadece değişikliğe uğrayan ve yeni gelen bloklar yazılır. Var olan bloklarda herhangi bir işlem yapılmaz. Yedekleme işleminin daha kısa sürmesini sağlar. Ancak yedeği alınan diskte daha fazla okuma/yazma işlemine neden olur. Bu yüzden veri trafiği çok yüksek olan, kritik işlemler yapan sunucularda tavsiye edilmez.

“Full backup” seçildiğinde ise her defasında sürücünün tamamı yedeklenir. Daha fazla disk alanı gerektirir ve yedekleme işlemi için daha fazla zaman harcanır. Ancak diskteki okuma/yazma performansına aşırı derecede bağlı olan, kritik uygulamalar çalıştıran sunucularda daha az tehlike arz eder.

Yönetimini yaptığınız sunucuların özelliklerine ve yedekleme için ayırabileceğiniz disk boyutuna göre bu iki yöntemden birisini seçebilirsiniz. Ayrıca “Incremental backup” ile “full backup” arasındaki seçimi zaman zaman değiştirerek iki yöntemin de avantajlarından yararlanabilme şansına sahipsiniz.

Otomatik veya tek seferlik yedekleme yapmadan önce bu ayarı kontrol etmenizde fayda vardır.

Yedekleme planı oluşturarak otomatik yedekleme yapmak

Tek seferlik yedeklemeye yukarıda değindik. Şimdi otomatik yedeklemenin nasıl yapılacağına göz atalım.

15. Zamanlamayı belirlediğimiz adımı saymazsak otomatik yedekleme ile tek seferlik yedekleme ayarları tamamen birbirinin aynısıdır. Windows Server Backup ekranında “Actions” panelindeki “Backup Schedule” bağlantısına tıklayın. Açılan sihirbazda “Select backup configuration” ve “Select backup items” adımlarındaki ayarları yukarıda anlattığımız şekilde yapın.

16. Otomatik yedeklemede zamanlamayı belirlediğimiz adım “Specify backup time” adımıdır (Şekil 11). Gün içinde bir veya birkaç kez yedekleme yapılmasını sağlayabilirsiniz. Ancak ne yazık ki gün tabanlı bir ayarlama yapılamıyor. Yani Pazartesi-Salı-Çarşamba saat 10.00’da, geri kalan günler saat 20.00’de yedek alınsın diyemiyoruz. Böyle bir zamanlama yapmak için Windows Task Scheduler aracını kullanmamız gerekiyor.

Şekil 11 – Günde bir veya birkaç kez otomatik yedekleme yapılmasını sağlayabilirsiniz.

17. Sonraki adımda yedeklerin alınacağı hedef sürücüyü veya sürücüleri göstermelisiniz. Burada göstereceğiniz sürücüler temel (basic) disk özelliğinde olmalı. Otomatik yedekleme dinamik (dynamic) disk üzerine yapılamaz.

18. Yedekleme planı sihirbazını (backup schedule wizard) tamamladığınızda hedef olarak gösterdiğiniz sürücüler formatlanır ve özel bir dizin yapısı ile yeniden düzenlenir. Bu sürücüler Windows Explorer üzerinde görünmez olur. Yani artık “Bilgisayarım” a girdiğinizde bu sürücüleri göremezsiniz. Tüm bu düzenlemelerin amacı hedef sürücüyü veya sürücüleri daha verimli kullanmaktır.

19. Yedekleme ile ilgili tüm işlemler günlük dosyalarına kaydedilir. Bu kayıtları “Administrative Tools/Event Viewer” penceresinden görüntüleyebilirsiniz. “Event Viewer” penceresini açtıktan sonra soldaki panelde şu yolu takip edin: “Application and Service Logs/Microsoft/Windows/Backup/Operational” (Şekil 12).

Şekil 12 – Yedekleme ile ilgili tüm işlemlerin günlük kaydı tutulmaktadır.

Komut satırı kullanarak tek seferlik yedekleme yapmak

Komut satırından yedekleme yapmak için “wbadmin” komut kümesi kullanılır. Hem otomatik hem de tek seferlik yedeklemek için “wbadmin” komut kümesi bize pek çok kolaylık sağlıyor.

Örneğin C: ve D: sürücülerinin yedeğini almak istediğimizi düşünelim. Aldığımız yedeği E: sürücüsüne atacağız. Bunun için çalıştıracağımız kod şu şekilde olacaktır:

C:\> wbadmin start backup –include:c:,d: –backuptarget:e:

Windows Server Backup ara yüzünde karşılaştığımız “Enable system recovery” seçeneğinin karşılığı “-allcritical” parametresidir. Sistem kurtarma için gerekli tüm sürücülerin yedeğini E: sürücüsüne almak için şu komutu çalıştırmamız gerekir:

C:\> wbadmin start backup –allcritical –backuptarget:e:

Grafik ara yüzde olduğu gibi, komut satırında da yedekleme işlemi arka planda çalışan servis tarafından yapılır. Yani komut satırını kapatsak bile yedek alma işlemi devam eder. Komut satırını kapatıp açtığımızı düşünelim. Devam eden işlemleri görmek için “C:\> wbadmin get status” yazarız. Yedekleme işlemini tamamen durdurmak içinse “C:\> wbadmin stop job” yazmamız yeterli olacaktır.

Komut satırı kullanarak otomatik yedekleme planlamak

Örneğin her gün 10.00, 19.00 saatlerinde yedek almak istediğimizi düşünelim. C: ve D: sürücülerinin yedeğini alacağız ve bu yedekleri E: sürücüsüne atacağız. Çalıştırmamız gerek komut şu şekilde olacaktır:

C:\> wbadmin enable backup –addtarget:e:-include:c:,d: -schedule: 10:00,19:00

Yedekleme planlarını iptal etmek içinse “C:\> wbadmin disable backup” komutunu kullanabiliriz.

Komut satırı kullanarak sistem durum (system state) yedeği almak

Etki alanı denetleyicisi (domain controller) olan sunucularda AD veritabanının ve etki alanı (domain) ortamı için gereken diğer bileşenlerin yedeğini almak için sistem durum (system state) yedeklemesi kullanılır. Bir sistem durum yedeği aşağıdaki öğeleri içerir:

• Active Directory (NTDS)
• Önyükleme dosyaları
• COM+ sınıf kayıt veritabanı
• Kayıt defteri
• Sistem birimi (SYSVOL)

Eğer sunucuda etki alanı kurulu değilse sistem durum yedeği NTDS ve SYSVOL öğelerini içermez.

Komut satırı kullanarak sistem durum yedeği almak için şu komutu çalıştırmak yeterlidir:

C:\> wbadmin start systemstatebackup –backuptarget:e:

Bu komutu çalıştırdığımızda onay vermemizi isteyecektir (Şekil 13). Burada “Y” tuşuna basarak yedekleme işlemini başlatabiliriz (Şekil 14). Bir süre sonra yedekleme bitecek ve hedef olarak gösterdiğimiz sürücüde sistem durum yedeği oluşturulmuş olacak (Şekil 15).

Şekil 13 – Sistem durum yedeğine başlamadan önce onay verilmelidir.

Şekil 14 – Sistem durum yedeği alınıyor.

Şekil 15 – Sistem durum yedeklemesinin ardından oluşan VHD dosyası.

Bu konuyla ilgili sorularınızı alt kısımda bulunan yorumlar alanını kullanarak sorabilirsiniz.

Referanslar

Windows Server Backup Step-by-Step Guide for Windows Server 2008